Nga Ahmet Qeriqi
Një rol të rëndësishëm zë kontributi i femrës shqiptare në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare. Edhe në periudhën e pas luftës në Shqipëri femra shqiptare ishte inkuadruar në të gjitha poret e zhvillimit të Shqipërisë dhe merrte pjesë aktive në të gjitha proceset e ndërtimit të vendit, në arsimimin dhe emancipimin e përgjithshëm kombëtar.
Pas luftës së Dytë Botërore në Shqipëri por edhe në Kosovë dhe në viset e tejra shqiptare, sado që të mbetuar nën okupimin e RSFJ-së, fillon emancipimi dhe arsimimi i femrës, pothuajse në të gjitha fushat e jetës së organizuar shoqërore, arsimore edukative por edhe sociale e politike.
Të drejtat e femrave u sanksionuan me kushtetutë dhe regjimi komunist mori një varg masash për ta çliruar atë nga vargonjtë shekullorë, ku e kishte katandisur patriarkalizmi, feja dhe reaksioni.
Deri në kohën e regjimit komunist nuk kishte femra në Parlament as në Qeveri.
Disa nga femrat dëshmore në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare:
Persefoni Kokëdhima, Bule Naipi,
Zoja Çure,
Liri Gera,
Shejnaze Juka,
Sado Koshena,
Emine Peza,
Inajete Dumi,
Shejnaze Juka,
Margarita Tutulani,
Nimete Progonati,
Penelopa Pirro,
Qeriba Deri,
Ganimete Tërbeshi
Ibe Palikuqi,
Qybra Sokoli,
Fato Berberi,
Ylbere Bylykbashi,
Olga Pëllumbi,
Qybra Sokoli,
Hilmie Kosturi, etj.
Femra martire pas luftës:
Marta Tarazhi,
Emine Baja,
Prena Tarazhi,
Mrikë Lokja,
Shkurte Cara,
Dile Marku, etj.
Femra të njohura të jetës shoqërore politike, ushtarake
Nexhmije Xhuglini-Hoxha,
Bije Vokshi,
Vita Kapo,
Liri Belishova,
Fiqrete Shehu,
Liri Gega,
Liri Belishova,
Liri Gjoliku,
Tefta Cami,
Vahide Hoxha,
Drita Dobroshi,
Zoga Dega.
Femra në organizime patriotike dhe luftë kundër sundimit serb në Kosovë (1945-1999)
Marie Shllaku, e pushkatuar, Fetije Dragusha, e zhdukur me burrin e saj Ismail Dragusha dhe foshnjen 6 muaj në vitin 1948.
Të dënuara me burg si pjesëtare të NDSH-së:
Katarina Josipi,
Melihate Çuni,
Elfete Humolli, e martirizuar nga policët e Serbisë në vitin 1989.
Femra të dënuara prej një deri në 13 vjet burg nga regjimi titist në vitin 1981:
Ajshe Gjonbalaj,
Kadrie Gashi,
Gjylë Krasniqi,
Drita Kuçi,
Trandelina Labenishti,
Flora Brovina,
Mirvete Dreshaj,
Teuta Hadri,
Femra luftëtare dhe dëshmore të UÇK-së
Hidajete Jashari,
Sala Jashari,
Igballe Jashari
Adile Jashari,
Zahide Jashari,
Elheme Jashari.
Xhevë Krasniqi-Lladrovci
Fatime Hetemi,
Antigonë Fazliu,
Luljetë Shala,
Hyrë Emini,
Mukadeze Lika,
Myrvete Maksutaj…
Gjylsere Sahiti
Lumie Raka,
Jehonë Raka,
Melihate Rama,
Serbeze Gashi
Fatime Bazaj,
Hadije Spahiu,
Afërdita Spahiu,
Njomëza Lipaj…
Disa nga femrat humaniste, krijuese e aktore të botës shqiptare:
Goxhe Bojaxhiu, Nëna Tereze
Sevasti Qiriazi,
Parashqevi Qiriazi,
Myseme Kokallari,
Nermine Vlora – Fallanski,
Donika Omari,
Elena Kadare,
Adelina Mamaçi,
Besa Imami,
Roza Anagnosti.
Natasha Lako etj
Tinka Kurti,
Violeta Manushi,
Drita Pelingu,
Margarita Xhepa,
Marie Logoreci,
Melihate Ajeti,
Dhorkë Grabocka,
Esma Agolli
Eglantina Kume,
Luiza Xhuvani,
Leze Qena,
Yllka Mujo.
Marika Kallamata,
Rajmonda Bulku,
Syzana Zekthi,
Valbona Çoba etj.
Femrat shqiptare, këngëtare të njohura
Tefta Tashko-Koço
Marie Kraja,
Luçie Miloti,
Vaçe Zela,
Fitnete Rexha,
Hafsa Zyberi,
Naile Hoxha,
Anita Take,
Fatime Sokoli,
Feride Kurti,
Drane Gega,
Violeta Zefi,
Mrika Trumshi,
Gjela Duka,
Eli Fara,
Paro Ziflaj,
Ema Qazimi,
Dava Gjergji,
Zeliha Sina,
Eleni Qiriako,
Fatmira Breçani,
Irma Libohova,
Shkurte Fejza,
Eda Zari,
Inva Mula,
Lilana Kondakçi
Nexhmije Pagarusha,
Parashqevi Simaku,
Besiana Mehmedi,
Shyhrete Behluli,
Violetë Kukaj,
Zyle Krasniqi,
Motrat Krasniqi
Motrat Mustafa.
Fanushe Ahmetaj
Leonora Jakupi,
Manjolla Nallbani
Ylmize Tafallari…
Emrat e prezantuar në këtë shkrim nuk përfaqësojnë në tërësi botën femërore shqiptare, por vetëm disa segmente më të njohura, ku femrat ilire, arbërore, shqiptare kanë lënë gjurmë në historinë e së kaluarës.
Literatura:
Historia e Popullit shqiptar, Tiranë 1968.
Kanuni i Lekë Dukagjinit, Shkodër 1933
Feniksët e lirisë 1-16, Prishtinë.
Yje të Pashuar, Tiranë.
Fjalori Enciklopedik shqiptar, Tiranë, 1985.
Luftëtarë të NDSH-së 1945-1950.
Teta Hadri -“Leksikoni i Grave të Lëvizjes Ilegale për Çlirim” 2012.
Vikipedia e lirë.